मराठी कथा   ||  भावनिक  || संन्यास  ||  स्वलेखन  ||  Marathi Stories  ||  काहीतरी वेगळं  ||  आत्मभान  || विरक्ती

सगळं सोडून दिलं. अजून किती काळ आठवणींना उराशी कवटाळून जगायचं. भूतकाळात जगणं म्हणजे आजचं अस्तित्व झुगारून देणे. ह्या जुन्या आठवणी म्हणजे निव्वळ दलदलीप्रमाणे असतात; जितकं त्याच्यात अडकत जाऊ तितकं अजून खोलात अडकत जाणार. म्हणूनच त्यात अडकायला नको असं ठरवलं. रात्रीचं अंगणात शतपावली करत असताना सहज आकाशाकडे लक्ष जातं आणि आठवतं की आज तर पोर्णिमा. मग त्या चंद्राच्या सौन्दर्यत आपण हरखून जातो. आठवणीही अशाच कधीतर अचानक समोर येतात अन आपण त्यात हरवून जातो.

पण आता हे सगळं थांबवायला हवं. मनावर, मेंदूवर ताबा मिळवायलाच हवा.

घरात एक पेटी होती ज्यात जुन्या आठवणींचा खजिना होता. खजिना होता की जळमट होते कोणास ठाऊक. आठवणी कोणासाठी खजिना असतात तर कोणासाठी मनाला लागलेली जळमट.

ती पेटी खूप जुनी होती. आजोबा गावाला जाताना ती घेऊन जात असत. सगळं ठरलं होतं. ती पेटी तशीच उचलली अन अंगणात गेलो. अंगणात ती पेटी आदळली तोच त्याची कडी तुटली अन त्यातील सगळ्या वस्तु बाहेर पडल्या. वस्तु कसल्या आठवणींचा खजिना… पण जुनाट अमूल्य खजिन्यावर नाग रक्षणाला फना काढून उभा असतो तसा ह्या आठवणीवरही विषारी नाग सतत पहारेकरी म्हणून तत्पर असायचा. मन त्या आठवणीकडे गेलं की नैराश्यरूपी नाग सतत फना काढून डंख मारायचा. तीव्र वेदना व्हायच्या! पण मग पुन्हा पुन्हा तिकडे वळायचं!

भूतकाळातल्या आठवणीना जितकं जपून ठेवतो तितक्या त्या वारंवार उफाळून येत असतात अन आपण काल्पनिक जगात वावरू लागतो. आजचं अस्तित्व विसरून होऊन गेलेल्या गोष्टींचा विचार करत बसतो अन भविष्यात त्या आठवणींचं काय होईल याचा विचार करत बसतो. आधी ह्या आठवणी जपून ठेवायची मला खूप हौस होती, पण आता त्या आठवणी घराला लागलेले जळमट वाटू लागली आहेत. सगळी काढून टाकायची होती अन मन स्वच्छ करायचं होतं.

घरात शिरताच समोरच्या टेबलवर आजीने स्वतः बनवलेले एक चित्र ठेवलेलं दिसायचं. कधी निवांत बसलो अन त्याच्याकडे लक्ष गेलं की दहा-बारा वर्षांपूर्वी गेलेल्या आजीच्या आठवणी जाग्या होतात. ती मरताना आपण तिच्यासोबत नव्हतो हे शल्य मनात आजही दाटून येतं. मग तिच्यासोबत घालवलेले क्षण आठवतात अन कधी-कधी तिच्याकडे केलेलं दुर्लक्ष आठवून मनाला तीव्र वेदना होऊ लागतात. मग झोप लागेपर्यंत तेच विचार डोक्यात लोलकासारखे फिरत राहतात. डोळ्यातून पाणी काढायची परवानगी नसते. मग आजी अनाहूतपणे स्वप्नात येते अन “तुझं काहीच चुकलं नाही रे राजा” असं सांगते तेंव्हा कुठे मनाला आधार मिळतो… सकाळ झाली की अंधुकसं आठवणारं स्वप्न विसरून जातो अन कामाला लागतो… काही दिवसांनी ते चित्र काढून पेटीत टाकून दिलं… कारण तिच्या आठवणीत रमल्यावर आजचं भान उंबर्‍याच्या आत येतच नाही. मला त्यावर नियंत्रण मिळवायचं होतं. नको असलेलं पण व्यसनासारख्या चिटकुन बसलेल्या गोष्टींना सोडून द्यायला शिकत होतो.

आजोबांची ती पेटीही खूप विचित्र होती. त्या पेटीच्याही आठवणी होत्या. आजोबा गावाला जाताना ती वापरायचे, पण मी लहान असताना त्यांनी मला ती देऊन टाकली. लहानपणी शाळेची पुस्तके वगैरे त्यात ठेवायचो. मग ती कायमस्वरूपी माझीच झाली. मग त्या पेटीत वाट्टेल ते ठेवायला लागलो. आजोबांनी मला दिलेली तेंव्हा तिचा रंग निळसर होता, पण माझ्या आठवणींचा भार सोसत ती कधी गंजून गेली हे लक्षातच आलं नाही. आठवणींचा गोतावळा सांभाळत सांभाळत माझ्या मनाप्रमाणेच तिचीही दयनीय अवस्था झाली होती. नको साला अडकायला!

ती पेटी उघडली. त्या पेटीतून फ्रेंडशिप बॅंड चा एक संचचं बाहेर पडला. लहानपणी फ्रेंडशीप डे ला सगळे मित्र ते बॅंड बांधायचे. त्यातल्या जवळच्या मित्रांनी बांधलेले बॅंडस जपून ठेवलेले होते. शंकरने बांधलेला बॅंड दिसताच गहिवरून आलं. तो कमी वयातच वारला होता. खूप जवळचा मित्र होता. सुरूवातीला आठवण यायची पण मग ती स्मृती कुठेतरी मेंदूच्या अडगळीत जाऊन पडली. आज हा बॅंड दिसताच त्या कुप्पीतून ती बाहेर आली. पण भावुक व्हायचं नाही हे आधीच ठरवलं होतं.

मग मला काहीतरी आठवलं अन त्या पेटर्‍यातील सामानत ती वस्तु धुंडाळू लागलो. सामान खाली-वर केल्यावर त्यात जांभळ्या रंगाची ती डायरीसारखी वस्तु सापडली. स्लमबुक!!! ते उघडताच आठवणींचे अनेक पक्षी अंगावर धावून आले. अनेक मित्रांचे नाव दिसत होते, त्यांचे आवडते रंग, खाद्य वगैरे वगैरे मी बघू लागलो. लहानपणी काय काय फॅड असतात. मोठेपणी या गोष्टी क्षुल्लक वाटत असल्या तरी त्यावेळेस त्याना खूप महत्व असायचं. जसे-जसे पानं उलटत गेलो आणि आता मात्र डोळ्यातून पाणी येत होतं. मी इतका कसा दुर्दैवी की त्यातील एकाशीही आज मी संपर्कात नव्हतो. आज ते कुठे आहेत हेही मला माहीत नव्हतं. खूप म्हणजे खूपच वाईट वाटलं. डाव्या छातीत जोरजोरात आवाज येऊ लागले. मी डोळे पुसले अन ते पुस्तक लांब फेकून दिलं.

सावरायला बराच वेळ लागला. पण आज सगळं संपवायचं मी ठरवलं होतंच. त्यात एक डबी दिसली. हसू आलं. मी ती आधाशासारखी उघडली. त्यात लहानपणी पडलेले दात जपून ठेवले होते. इथे आता फक्त चिकट काहीतरी दिसत होतं. मी स्वतःशीच हसलो. किती लहान लहान गोष्टीत विश्वाचं सुख मानायचो तेंव्हा… कुठे बिनसत गेलं अन स्वतःशी खेळणं सोडून दिलं…? आयुष्याचा पसारा इतका वाढवत गेलो अन स्वतःचं मन मात्र पोकळ होत असल्याच विसरून गेलो. पण आता विचार नाही करायचा… बास…

कधीतरी कार्यक्रमानिमित्त भेटवस्तू म्हणून दिलेली पुस्तके दिसली. त्यातली काही वाचायची राहूनच गेली होती. त्यावरचे नाव वाचले अन ती ती माणसे डोळ्यासमोर उभी राहिली. ती कदाचित मेलीही असतील आता!

मोठ्या भावापासून लपवलेले पाच रुपयाचा बंदा दिसला. तो मात्र परत खिशात ठेवला. वाटणी मागताना दोघांनीही ह्या पाच रूपयांचा हिशोब केला असता तर वाटणीच झाली नसती. हळहळ वाटली. पण आता परत उकरून नाही काढायचं. चला पुढे! छोड दो!

यामध्ये कुठल्याही मुलीची कसलीच आठवण नाहीये हीसुद्धा एक कटू आठवण म्हणावी लागेल.

खजिन्यातून चमकणारा हिरा किंवा मणी चमकावा तसा जुन्या फोटोंचा संच दिसला. अतिशय काळवंडलेला अन धुळीने खराब झालेला. तो उघडायची हिम्मत होत नव्हती. पण हात आपसूकच तिकडे वळले अन ते फोटो मी बघू लागलो. अनेक फोटो होते. अनेकजण नव्याने आठवू लागले. त्या धुळीने माखलेल्या अन त्या पिवळसर फोटोतून मायेची ऊब माझ्यापर्यंत पोहोचत असल्याची जाणीव होत होती. मित्र, भावंडे, नातेवाईक यांचे फोटो बघून गहिवरून आलं. कम्प्युटरची खूप मोठी मेमोरी फोटोंनी व्यापली असतांनाही ह्या निवडक फोटोंची सर त्यांना कधीच येणार नव्हती. पण ही स्मृतीसुद्धा मला जीवंत ठेवायची नव्हती. तोही बाजूला टाकून दिला.

त्या पेटीत बर्‍याच वस्तु सापडल्या. प्रत्येकाची खास काहीतरी आठवण होती म्हणूनच त्यांना त्या पेटीत जागा मिळाली होती. घरात अशा कितीतरी वस्तु असतात ज्या केवळ आठवणीच्या नावाखाली जागा अडवून ठेवतात. मनातील एक-एक स्वतंत्र कोपरा त्यांच्यासाठी आरक्षित ठेवलेला असतो, पण तो आपल्या मर्जीवर कुठे उघडतो. ते अनियंत्रित होऊ लागतं अन सगळा विचका होतो.

त्या सगळ्या वस्तु परत त्या पेटीत टाकून दिल्या. घरातून रॉकेल आणलं अन अंगणातच त्याची भडाग्नी दिली. आग लावून टाकली. सगळ्या सगळ्या स्मृती, आठवणी जाळून टाकल्या. त्या पेटीसोबत माझ्या आत्म्याचा एक भागही जळत होता. मी देहभान विसरून रडू लागलो. माझ्या शरीरातून कसलीतरी ऊर्जा निघून जातेय असं वाटत होतं. कोणत्यातरी जवळच्या मानसाच्या चितेला उभं असल्याप्रमाणे वाटत होतं.

काही वेळ मी अंगनातच बसून होतो. कवटी फुटेपर्यंत थांबतात तसं जुन्या आठवणींचे चलचित्र डोळ्यासमोरून पुसट होईपर्यंत तसाच बसलो. संध्याकाळ झाली होती. मी घरात गेलो. मोठं अन सर्वात अवघड काम झालं होतं. गडद आठवणीला मूठमाती दिली होती. आता छोट्या मोठ्या आठवणी अन स्मृतींना मारायचं होतं. समोर मी स्वतःच्या हाताने बनवलेल्या कागदांच्या आकृत्या होत्या. त्या क्षणात मोडून टाकल्या. गाडीच्या चावीला असलेलं गिटारचं किचन मला खूप लकी आहे असं मी समजायचो. तेही टाकून दिलं. सोशल मीडियावर जे accounts होते तिथे Good By केला अन ते बंद केले. बँक खातीही बंद केली होती. माझं अस्तित्व अन आठवणी मी पुसून टाकल्या होत्या. कसल्याच पाऊलखुणा ठेवल्या नाहीत.

घरातील इतर वस्तु घेऊन जाण्यासाठी लोक आले. सगळं सामान घेऊन गेले. फक्त माझ्या गरजेपुरता, म्हणजे मानवाला मूलभूत गरजा भागवण्यासाठी जी किमान साधने लागतात ती तेवढी होती. घराचा ताबा मावशीकडे द्यायचं ठरवलं होतं.

अजून एक काम राहिलं होतं. काल रात्री बसून एक यादी तयार केली होती. आयुष्यात काय-काय करायचं राहून गेलं, कुठे काय करायला हवं होतं, सगळ्या आकांक्षा, अपराध, न्युंनगंड, अहनगंड वगैरे वगैरे त्या यादीत होत्या. आई-वडलांची माफी मागितली होती. मला स्विमिंग शिकायची खूप इच्छा होती, ती कधीच शिकू शकलो नाही. कॉलेजमधील एका मेडमसोबत शारीरिक संबंध ठेवले होते ती आयुष्यातील मोठी चूक वाटायची. मित्राला पैसे असतांनाही आर्थिक मदत केली नव्हती. परदेशी जायचीही इच्छा होती. अशी वीस एकवीस नंबरपर्यन्त यादी होती. आता हे सगळं मनातून-मेंदुतून काढून टाकायचं होतं. ते परत एकदा वाचलं आणि एक मोठा निश्वास सोडून त्यालाही काडी लावली.

पूर्ण तयारी झाली होती. कधीतरी ठरवल्याप्रमाणे मी संन्यास घेत होतो. उद्या ४५ वा वाढदिवस होता. खूप पूर्वी डोक्यात जे होतं ते खरं करण्याची वेळ आली होती. इतकी वर्षे ह्या देहाने जगातील भौतिक सुखाचा पुरेपूर आनंद लुटला होता. उपभोगी, विलासी जीवन जगलो होतो. अनेक चुका केल्या. आता बास करुयात हा विचार आला. सगळं त्यागून मोक्ष व मुक्तिच्या मार्गावर निघावं असा निश्चय झाला होता.

जगात आपलं असं काय असतं? आठवणी अन स्मृती वेगळ्या केल्या तर आपल्या असण्या नसण्याला काहीच अर्थ नसतात. जगात कोणाच्याच लक्षात आपण नसू तर आपलं ह्या भूतलावावर काहीच अस्तित्व नाही आणि आपल्या आठवणीत, स्मृतीत कोणीच नसणं म्हणजेही आपलं असं कोणी नसणं ज्यांच्यासाठी आपण असावेत. शेवटी ह्या आठवणीमुळेच तर भूतकाळ, वर्तमान अन भविष्य आहे. या आठवणीच जर मोडून टाकल्या तर आपण ईश्वराच्या भेटीला निघालेले निर्मळ आत्मा म्हंटला पाहिजे. एका बिंदुचं अस्तित्व अन रेषेचं अस्तित्व यात फरक असतो.

सगळ्यात महत्वाचं आहे ते “सोडून देणे’! म्हणजे कसलाच मोह, माया न ठेवणे. कसलीच आसक्ती न ठेवणे. जीव अडकून राहील असं काहीच नसणे. एखादी गोष्ट जाऊ देणे यापेक्षा प्रभावी त्याग कुठलाच असू शकत नाही. एखादी गोष्ट माझी असणे म्हणजे काय? तर आपल्या मेंदूने त्या वस्तूवर मान्य केलेली मालकी. तीच मालकी जर मेंदूने सोडून दिली तर ती वस्तु आपल्याशी बांधील नाही. आपल्याकडे आपल्या मालकीच्या असलेल्या वस्तु देऊन टाकणे हा मोहातून मुक्त होण्याचा पहिला मार्ग. एखाद्या बॅगेत काहीच नसते म्हणजे ती हलकी असते तसं मनात-मेंदूत काहीच नसणं हेसुद्धा तसच! मुक्त!

मी माझ्या सर्व स्मूती, आठवणी, भौतिक संपत्ती, भावना सर्व त्यागून आपल्या मार्गाला प्रस्थान करणार होतो. संन्यास घेतोय म्हणजे भगवी वस्त्रे घालून गावोगाव फिरणार नव्हतो, पण जवळ गरजेपुरताच घेऊन पुढे जाण्याची वेळ आयुष्यात आली होती. अगदी प्रकृतीच्या नियमांनुसार. प्राणीही असेच राहतात. त्यांनाही काही देणं घेणं नाही ह्या जगाशी. जन्माला आले अन जगले एवढच त्यांचं आयुष्य. उगाच फालतू भानगडीत ते पडत नाहीत. त्यांना भावना नसतात असं नाही, पण त्या नैसर्गिक असतात. मानवाने प्रत्येक ठिकाणी कृत्रिमता आणून ठेवली आहे. ती मला सोडायची आहे… सोडतो आहे… एखाद्या प्राण्याप्रमाणे निसर्गाच्या नियमांनुसार जगायचं अन त्याच मार्गाने जात असताना मरून जायचं होतं… मागे वळून बघायची गरज नव्हती… कसले बंधन ठेवायचे नव्हते…

मी मार्गस्थ झालो होतो…

अभिषेक बुचके  ||  @Late_Night1991

निवृत्ती

लघुकथा  ||  मानवी अस्तित्व  ||  Marathi Short Story  ||  

जनावर, प्राणी असणं बरं असतं. वाट्टेल तेंव्हा उठायचा, झोपायचं, खायचं, टाकायचं अन पुढे जायचं. मरेपर्यंत असच जगत रहायचं. पोटापूरता अन्न मिळवायचं. उद्याची किंवा पुढच्या पिढीची चिंता नको उगीच. घराची, पैशाची आकर्षणे, बंधने नकोत!

उगाच झणझणीत वगैरे खाण्याची हौस नको. मिळेल त्याने पोट भरायचं. लैंगिकताही तशीच! भलती वासना नको किंवा बलात्कारही नकोत! सगळं नैसर्गिक गरजेपुरता..! कसली संस्कृतीच नको साला. प्रकृती आहे तशीच ठेवणं बरं. उगाच प्रजातीच्या प्रगतीचे दाखले नकोत किंवा त्यांच्या अस्तित्वसाठी धडपड नको.

जनावराला माहीत असतं की कधीतरी तो मरणार आहे. असे अनेक येतील अन अनेक जातील. मग बदल हवेत कशाला.? फुकटचे कायदे हवेत कशाला.? जीवनापुरता सगळेच जगले तर काहीच अडचण नाही मग. देवाने दिलेला मेंदू-हृदय घेऊन माणूस अडकला. सगळ्यावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी अट्टाहास त्याचा.

पण प्रकृतीवर नियंत्रण ठेवता येत नाही हे मानवाला अजून समजलेलं नाही. प्रत्येक लहान सहान गोष्टीत माणूस गुंततो अन मोहाच्या अनादी चक्रात अडकतो. एकदिवस मानवापेक्षा कोणीतरी शक्तिशाली येईल अन तेंव्हा मानव यातून सुटेल असं वाटतं.

अभिषेक बुचके  ||  @Late_Night1991  

चेहरे आणि मुखवटे

मुखवट्यामागील चेहरा  ||  रंग-बेरंग  ||  गोंधळलेलं मन ||  काल्पनिक कथा

काहीच अर्थ नव्हता. आयुष्य नुसतं बेरंग अन बेचव झालं होतं. सगळा रस निघून जावा अन चोथा उरावा तसं वाटत होतं. एका लयीत चालू होतं आयुष्य. मृत मानसाच्या हार्टबीट सारखा. सरळ रेष अन एकसंध आवाज. तेच ते रोजचं. उठा… कामाला जा… तिथे त्याच कटकटी… मित्रांसोबत तेच ते जोक… परत रूमवर या… त्याच मेसवर जा, त्याच त्या भाज्या खा… झोपताना youtube वर गाणे… कधीतरी हस्तमैथुन करा… झोपा.. परत उठा… परत तेच… वर्तुळात अडकल्याप्रमाणे… छा.. काहीच मजा राहिली नाही जगण्यात. स्वतःच्या स्वतःत गुरफटून राहिलेलं आयुष्य म्हणजे निव्वळ कारावास.

तिकडे गावाकडे चार एकर शेतीपायी आई-बाप अडकून पडलेले. भाऊ त्याचा-त्याचा वेगळा राहतो. म्हातार्‍या-म्हातारीला म्हंटलं, ती जमीन विकून या इकडं. निदान सोबत राहता येईल. पण ऐकत नाहीत. गावकी अन भावकी काही सोडत नाहीत. असंही मरायला इथे आले तरी राहायला जागा कुठेय म्हणा. निव्वळ अडचणीत राहावं लागेल मग. म्हणूनच मीही कधी जास्त जोर देऊन त्यांना कधी बोलवून घेत नाही.

सगळा कोंडमारा झाला आहे. महिन्याच्या सुरूवातीला कॅलेंडर बघायचा अन लागून आलेल्या सुट्ट्याला गावी जाऊन यायचं. तिथे तरी काय वेगळं असतं म्हणा. राहतो कसा, कमावतो किती, खातो काय अन लग्न कधी करणार याच्या पलीकडे गावात काही चर्चा होतच नसते. वैताग येतो त्या गोष्टींचा. आगितून फोफाट्यात.

ही नोकरी तरी काय वैताग आहे साला. त्या आकड्यांच्या गर्दीत जीव नकोसा होतो. कधीतरी बाहेरगावी जावं लागतं तोच काय तो विरंगुळा. पण आयुष्यात काही थ्रिल राहिलाच नाही. ते कॉलेजचे दिवस तरी बरे होते म्हणायची वेळ आलीय. तिथेही न्युंनगंडातच अडकलो होतो म्हणा, पण चिंता अन शुष्क प्रेमाच्या रंगाने माखल्या गेलो होतो. हल्ली आयुष्य इतकं बेरंग झालय की बेरंगाचा रंग लागलाय. कसली मजाच राहिली नाही. नाही म्हणायला एक मुलगी आली होती आयुष्यात, पण भेटीच्या दुसर्‍या आठवड्यात ती स्वतः फिजिकल झाली अन तिसर्‍या आठवड्यात सोडून गेली. काही दिवस मानसिक बलात्कार झाल्यासारख वाटत होतं, पण शारीरिक पातळीवर एक परिपूर्ण जाणतेपणा आला होता. स्त्रीसुख वेगळीच अनुभूती असते. कदाचित त्यामुळेच नंतर हस्तमैथुन करायची सवयच झाली. अशाही मुली असतात याचं आश्चर्य वाटत होतं. तिला काय हवं होतं याचा विचार सारखा मनात येत असतो.

अजून एक मुलगी आयुष्यात आलेली. नेहमीच्या वेळापत्रकाप्रमाणे रविवारी बाबू बिर्याणीवाल्याकडे जायचो तिथे एक सुंदर मुलगी भेटली. ती विमा एजेंट होती. तीन चार दिवसांत बोर केलं तिने. सतत त्याच गोष्टी करायची. शेवटी तिची संगत टाळावी म्हणून बाबू बिर्याणीच सोडली. वैताग होता तो. मेंदूवर पडली असावी असं वाटायचं, पण हुशार होती.

आयुष्य इतकं निरर्थक कधी झालं कळलच नाही. अनेक वर्षे बंद पडून असलेल्या जुनाट गाडीप्रमाणे किंवा वापरात नसलेल्या जुन्या पितळ्याच्या भांड्याप्रमाणे. कसल्यातरी काल्पनिक गजांनाड आयुष्य बंदिस्त झालं होतं. खूपच विचित्र वाटू लागल्यावर एका मानसोपचारतज्ञ व आध्यात्मिक गुरुलाही भेटलो. दोघांनी सांगितलं एकच, फक्त मार्ग वेगळे होते. मी निराशावादी होतो असं तात्पर्य निघालं होतं. असेलही खरं. पण आशावादी असण्यात तरी काय सार्थक होतं हे मला कळत नव्हतं. सतत कशाच्यातरी मागे धावत राहणं आणि काहीतरी खूप भारी असण्याचा दिखावा करणं म्हणजे आशावादी असणं असेल तर त्यातही काही अर्थ नाही. आशावादानंतरचा येणारा ठेहराव हा निराशावादापेक्षा घातक असतो असं वाटतं मला.

त्या गुरु व डॉक्टरने सांगितल्याप्रमाणे सगळं मनशान्ती, योगा, ध्यान वगैरे केलं. बरं वाटत होतं, पण मेंदूतील सगळं द्रव्य शोषून घेतल्यासारखं वाटायचं. मेंदूला वळण लावणं म्हणजे समुद्राच्या लाटेला बांधून टाकण्यासारख झालं. मला फार दिवस ते जमलं नाही. किंबहुना मेंदूला ते पटलं नाही, म्हणून मग तो प्रकार बंद केला.

दिवस कामात निघून जायचा. मित्र चिकार होते, पण वेळेवर कोण कधी भेटायचा नाही. खूप अस्थिर वाटायचं. साले हे मित्र काय रसायन असतात हे कधी कळलच नाही. त्यांचं असणं आणि नसणं हे माझी त्यांच्या मनातील प्रतिमा अन मैत्रीची तात्कालिक परिस्थिती यावर अवलंबून असतं. आपण काथ्याकूट करून उपयोग नसतो. त्या मित्रापेक्षा शहरात राहणारे भावकीतील गोपीनाथ काका बरे होते. दर रविवारी न चुकता फोन करून हालचाल विचाराचे. कधी-कधी दारूही प्यायचो सोबत.

एकदा एक सिद्धी बाबा भेटले. त्यांनी माझ्या मरणाची तारीख सांगितली. अजून तेवीस वर्षानी मी मरणार असं ते सांगत होते. नेमकं कसं मरणार हे ते सांगू शकले नाहीत, पण मरणार हे नक्की होतं. म्हणजे अजून फक्त तेवीस वर्षे… अचानक वाटलं, काय काय करायचं राहून गेलं.? मुख्य म्हणजे लग्न राहिलं होतं. शरीरसुख एकदा उपभोगून झालं असल्याने त्याची कसली ओढ नव्हती, पण संसारसुख काय असतं ते उपभोगायचं होतं. ज्यासाठी मानव ही प्रजात ओळखली जाते त्या लग्नसंस्थेत नेमकं आहे तरी काय हे शोधणं गरजेचं होतं. बाकी कुठलेच प्राणी असे लग्न वगैरे करून राहत नाहीत; ही लग्नाची वगैरे व्यवस्था अनेक शतकांपासून अन युगांपासून सुरू आहे ती नेमकी कशासाठी हे उत्तर कधीच कोणी शोधलं नसेल का? हा प्रश्न मला पडायचा. सगळे मूर्खासारखे लग्न करणार, हनिमून करणार, पोरं जन्माला घालणार अन मरून जाणार… कशासाठी हा अट्टाहास? त्यात लग्नानंतर सुरुवातीची वर्षे बरी असतात म्हणे, नंतर निव्वळ वनवास असतो.. उगाच जगत जाणं असतं असं म्हणतात… भगवान बुद्ध हुशार होता. निवांत आयुष्य जगत होता. तसं जगलं पाहिजे असं वाटायचं. शहराबाहेर अॅनाची टेकडी म्हणून आहे. उगी तिथेच जाऊन राहावं असं वाटत होतं. उगाच भानगडी नको प्रपंचाच्या. पण मी असं काही केलं तर तिकडे गावाकडे म्हातारा-म्हातारी हाय खाऊन मरायची म्हणून शांत राहायचो.

मी जर आजपासून तेवीस वर्षानी मेलोच तर सगळं कठीण होणार होतं. ते गणित मला कठीण वाटत होतं. त्यावेळेस मी पन्नाशीचा असेन. आजपासून वर्षभराने जरी माझं लग्न झालं तरी मग हातात बावीस वर्षे राहतात. त्यात लग्नानंतर वर्षभराने मूल झालं, तेही भलती प्लॅनिंग नाही केली, तर ठीक नाहीतर कठीण. म्हणजे मी मरताना माझा पोरगा/पोरगी 18 ते 20 वर्षांचे म्हणजे कोवळेच असणार. च्यायला त्यांना असं उघड्यावर टाकून मी मरूच कसा शकतो याबद्दल मला स्वतःचा राग आला. मला लागलीच त्या बाबू बिर्याणीमध्ये भेटणार्‍या मुलीची आठवण झाली. तिच्याकडून खरच जीवन विमा काढायलाच हवा असं आता मला वाटत होतं. पुढच्या पिढीला पैसे अन सुरक्षितता सोडून देण्यासारखं काहीच नसतं. साला यासाठीच का देवाने माणूस बनवला असेल…?

जे ती सुंदर मुलगी पटवून देऊ शकली नाही ते त्या ओबडधोबड साधू बाबाने पटवून दिलं. परत बाबू बिर्याणी हाऊसवर जायच्या विचाराने मन आनंदित झालं. तिच्याशी परत सूत जुळवलं पाहिजे असा स्वार्थी विचार मनात आला. नंतर मग स्वतः किती व्यावहारिक आहेस असं स्वतःला शिव्या देण्यात बराच वेळ निघून गेला.

पृथ्वी, सूर्य, समुद्र वगैरे किती स्थिर असतात. पृथ्वीला तरी काही कसं वाटत नाही. करोडो वर्ष झाली, आहे त्या गतीने फिरतेय अन चालतेय त्याच वेगाने. इतका स्थिरपणा मानवी आयुष्यातही यावा असं विश्वाच्या निर्मात्याला अपेक्षित असेल तर कठीण आहे. हे असलं स्थिर आयुष्य काही मला पटत नाही. किमान पोलिसात तरी जॉब लागायला पाहिजे होता असं वाटत होतं. काहीतरी उपद्व्याप केले असते असं वाटलं. सध्याचा जॉब म्हणजे श्रीमंत पाहुण्याच्या घरी गेल्यावर बिनसाखरेचा चहा मिळाल्यावर होते तशी परिस्थिती; ना सांगता येतं न सोडता येतं.

आयुष्याचा गुंता भलताच अडकलेला होता. मन काही थार्‍यावर येत नव्हतं. कधीतरी गावाकडे जाऊन आलं की बरं वाटायचं. पण बॅटरी उतरल्यागत नंतर सगळं उतरून जायचं. एकटेपणा हाच आयुष्याला मारक होता की माणसांची गरज राहिली नसणं हे जास्त त्रासदायक होतं हे कळत नव्हतं. कोणाच्या असण्या-नसण्याने फरक पडत नाही म्हंटलं की आयुष्य फार उदार होतं. ऑफिसमध्ये होणारे भांडणं मला कधी कधी बरी वाटायची, कारण त्यात खूप खुलेपणा असायचा.

कधीतरी एखादी उल्का किंवा काहीतरी येऊन पृथ्वीवर आदळावं अन सगळं संपून जावं असं फार वाटायचा. सगळं क्षणात बेचिराख. अख्खी मानवजात संपुष्टात येईल. विश्वातील negativity पैकी बरीच कमी होईल. कूलर बंद केल्यावर inverter निश्वास सोडतं तसं पृथ्वी संपल्यावर विश्व निश्वास सोडेल असं वाटतं. पण जेंव्हा ईश्वर पुन्हा विश्वाची निर्मिती करेल तेंव्हा काही गोष्टी त्याने पाळाव्यात-टाळाव्यात असं मला वाटतं. हा मेंदू माणसाला देऊ नये. खूप उपकार होतील. इतर प्राण्यांप्रमाणे मानवही आरामात राहू लागेल. आजच्या पोटापुरता शिकार करायची, उद्याची चिंता नको अन काल केलेल्या चुकांचं दुखंही नको. खायचं, प्यायचं, बागडायाच, हवं तेंव्हा हवं तसं समागम करायचं अन मुक्त राहायचं अन मरून जायचं. कसल्या संस्कृती अन चौकटींचं ओझं नको. तोच जन्म सार्थकी लागला असं होईल.. बाकी सगळं झुठ म्हणता येईल…

हे असे विचार आले की मी स्वतःला वेडा समजायचो, पण ही theory सर्वात उच्च असही वाटायचं. मी कोणीतरी अत्यंत गूढ मनुष्य आहे असं माझं मलाच वाटायचं. देवाने मला सर्वांपेक्षा काहीतरी वेगळी विचारप्रक्रिया दिली आहे असं वाटायचं.

काय हुक्की आली माहीत नाही, एके दिवशी चेहर्‍यावरची दाढी अन मिशी उतरवली. अनेक वर्षांच्या नंतर मैदान मोकळं केलं होतं. मला बिना मिशा-दाढी बघणे हे कोणाला माहीतच नव्हतं. सगळे माझ्या तोंडाकडे बघून हसू लागले. अगदी मुलीही! मला त्यांचे हसरे चेहरे बघून आनंद वाटला. ते माझ्यामुळे हसत होते, माझ्यावर हसत होते. ती लोक माझी मस्करी करत होती अन मला बरं वाटत होतं, मला खूप समाधान वाटलं. मग मी तसं वारंवार करू लागलो. वेडे चाळे!!!! माझ्या विचित्र वागण्याने लोकांना हसवू लागलो. मला त्यात खूप समाधान वाटत होतं. मी तो मुखवटा चढवला. माझा जुनाट अन बेरंग चेहरा सोडून दिला अन ह्या रंगीबेरंगी मुखवट्यानिशी वावरू लागलो. लोकांनाही तो मुखवटा आवडू लागला. कितीही सच्चा असला तरी तो जुनाट अन थंड चहासारखा नेहमीचा चेहरा कोणालाच फारसा आवडत नव्हता, उलट माझा विदूषकी चेहरा लोकांना आवडू लागला.

मी ठरवून सर्कस बघायला गेलो. तो विदूषक स्वतः काहीतरी वेडेपणा करायचा, विदूषकी चाळे करायचा अन लोकांना हसवायचा. त्याच्या रंगीत अवतारावर लोक बेफाम होऊन हसायचे. त्याचा चेहरा काहीही असो, पण त्याने परिधान केलेला मुखवटा खूप प्रभावी होता. त्याच्या खर्‍या रूपात तो अप्रिय असेलही, पण हे मुखवटाधारी विदूषकी रूप अत्यंत प्रभावी अन आकर्षक होतं. काळ्या आभाळात इंद्रधनुष्य मस्त दिसायचं तसं होतं ते… मी तसे रंग किंवा मुखवटे माझ्या शरीराला जरी लावले नसले तरी मनाने ते मी अंगिकारले अन माझा ओळखीचा चेहरा सोडून तो मुखवटा म्हणूनच जगू लागलो… नवीन प्रवेश…  त्या मुखवट्याने माझ्या जगण्यात रंग भरला अन सार्‍या अस्थिर भावनांना निद्रिस्त केलं… माझा माझ्याशी संवाद झाला व मी मलाच उमगलो… हाच मुखवटा माझी ओळख बनला…

अभिषेक बुचके  ||  @Late_Night1991

चेहरे आणि मुखवटे