खरं तर आजचा दिवसच बेकार होता. रोजच्या आयुष्यातील कटकटी तर असतातच, पण त्यासोबत जेंव्हा अजून काही घटना समजतात तेंव्हा संवेदनशील मनाला आणखीनचं तडे जातात. आधीच विचारमग्न, चिंतेत अन अस्वस्थ असलेले आपण अशा घटना ऐकून-बघून अजूनच कोलमडले जातो. त्यावर कुठेतरी बोलावं, काहीतरी करावं असं वाटत असतं, पण मार्ग सापडत नाहीत.

नेहमीच्या वैतागात असताना दोन बातम्या आल्या ज्या धक्कादायक होत्या. एक होती काल-परवा घडलेली नगर मधील दोन राजकीय कार्यकर्त्यांच्या हत्येची. आणि दुसरी होती ती सिरिया मधील रासायनिक बॉम्ब हल्ल्याची. दोन्हीही घटना हिंसात्मक अन माणुसकिला काळिमा फासणार्‍या!

नगरच्या घटनेचे तपशील जसे-जसे समोर येत होते तशी तशी मनातील भीती वाढत होती. सोशल मीडिया आहे म्हणून ह्या गोष्टी सहजपणे पोहोचत आहेत, अन्यथा असले अत्याचार कधीच समोर आले नसते. नगरमधील बातम्या अन तेथील स्थानिक पत्रकाराची एक पोस्ट माझ्यापर्यंत पोचली तेंव्हा त्या घटनेतील भीषणता लक्षात आली. आपण कुठल्या समाजात राहतो अन काय समाज आपण स्वतः घडवत आहोत याबद्दल वैफल्य दाटून आलं. माणूस माणसाला तर मारतोच पण त्यानंतर पोलिस स्टेशनमध्ये जाऊन SP समोरून आरोपीला एक मोब उचलून नेतो अन पोलिस बघत बसतात??? हे अराजकतेच लक्षण नाहीतर काय? राजकीय नेते वाट्टेल तसे वागत आहेत अन आपण षंढ बनून बघत आहोत… आपल्यातली ही नपुंसकताचं ह्या देशाला निर्वंश करणार आहे असं दिसतय. कारण सामान्य माणसावर अन्याय झाला तर राजकीय पुढारी तर काहीच करू शकणार नाहीत, पण पोलिसही त्या गुंडांसमोर हतबल आहे हेच दिसतय. काल-परवाच एक बडा अमीरजादा पैशाच्या बळावर सहा वर्षांची शिक्षेतून वाचला अन आपली दळभद्री जनता त्याबद्दल नाचताना बघायला मिळाली.

आपण त्याच लायकीचे आहोत असं वाटतय. कारण आपली लायकीचं नाही चांगलं काहीतरी बनण्याची, घडवण्याची अन देण्याची…

दुसरीकडे सिरिया

मधून जी बातमी येत होती ती तर सुन्न करणारी होती. तिथे कोणीतरी रसायनिक हल्ला केला म्हणे… पण त्यात जे विडियो समोर येत होते तिथे लहान लहान मुलांचे मेलेले शरीर, वेदनेने किंचाळणारी लहान गोंडस मुले बघून तर अक्षरशः काळीज पिळवटून जात होतं. इतक्या लहान जीवांनी कोणाचं काय बिघडवलं होतं? ती निष्पाप जीव असे जानवरासारखी ओरडत होती अन मरून पडली होती… कुठं फेडणार ही पापं???

मानव हा हळूहळू मानवी संस्कृतीच्या पलीकडे जातो आहे अन निव्वळ यंत्र म्हणून शिल्लक राहतो आहे असं वाटतंय… ती यंत्र ज्यांना फक्त स्वतःचे टार्गेट माहीत असतात अन त्यासाठी ते काहीही करू शकतात… मानवी संस्कृती आता हळूहळू शेवटच्या घटका मोजतेय… देव असतो का नाही माहीत नाही, पण विष्णूने कल्की अवतार धारण करावा… सगळी पृथ्वी निर्मनुष्य करावी अन पुन्हा एकदा प्रकृती पासून साध्या सरळ मानवाला जन्म द्यावा…

पुराणातील वांगी ट्विटरवर   ||  निरीक्षण  ||  अध्यात्म ते आभासी जग  || ट्विटरजीवन   ||  सहज सुचलेलं

हल्ली महाभारतात वगैरे मन रमत आहे. त्याबद्दल वाचत-बघत असताना सहज विचार आला की ही पात्रे आजच्या काळात एका ठिकाणी सापडतील का? उत्तर लगेच मिळालं. ज्या आभासी विश्वात रोजचा मुक्त विहार चालू असतो तिथे अशा प्रवृत्तीची मंडळी भेटतील का? काही साधर्म्य आढळेल का?

महाभारत, रामायण यांसारख्या पुराणात जे पात्र आहेत किंवा घटना आहेत तसे पात्र ट्विटरवर आहेत तशाच घटना ट्विटरवरही घडताना दिसतात असं माझं निरीक्षण आहे. तुलनात्मक दृष्ट्या मांडलं आहे, पण थेटपणे सर्वच्या सर्व संदर्भ लागू होत नाहीत.

पुराणात जसे राक्षस रूप बदलून येतात किंवा देव अवतार धारण करून येतात तसेच ट्विटरवरही आहेत. आपण त्यांना फेक अकाउंट किंवा मुखवटाधारी म्हणतो.

रावण साधूच्या रुपात येतो अन भिक्षा मागायचं सोंग करून सीतेचे हरण करतो. पण तत्पूर्वी सीतेला लक्ष्मणरेषा ओलांडावी लागते. जेंव्हा सीता सुरक्षित कवचातून बाहेर येते तेंव्हा रावणाचं खरं रूप समोर येतं, पण आता मात्र उशीर झालेला असतो. फेक अकाऊंटचा हेतु लक्षात येईपर्यंत जर आपण बेसावध असू तर मात्र आपली फसगत होऊ शकते.

दुसरं उदाहरण बघूया. मारीच नावाचा राक्षस जसे सुंदर हरिणाच्या रुपात येऊन मोहात पाडतो अन घात करतो. सुंदर दिसणारं खातं हे चांगल्याच हेतूने प्रेरित आहे याची काही शास्वति नाही. असेही गोत्यात आणणरे काही फेक खाते असतात. त्यांचे वाईट उद्दीष्ट रूप धारण करत असतानाच त्यांच्या डोक्यात असतात. त्यामुळे अशा खात्यांपासून सावध असावं लागतं.

कधी-कधी देवेंद्रही कोणाचीतरी तपश्चर्या मोडण्यासाठी मेणकेसारख्या सुंदर सुंदर स्त्रिया पाठवतो. याला हनी ट्रॅप म्हणता येईल. अशा खात्यांच्या मागे डोकं दुसर्‍यांचं असतं आणि actual execution मात्र दुसराच करत असतो. हे सगळ्यात खतरनाक असतात. कारण तुमची तपश्चर्या भंग करणे हेच त्या खात्याचा हेतु असतो. जर ते खातं सापडल्या गेलं तर मात्र डोकं लावणारा बाजूला राहतो अन actual execution करणारा अडकतो. अशांपासून अखंड सावध.

एवढंच कशाला, देवाधिदेवालाही राक्षसांचा संहार करण्यासाठी अवतार घेणं भाग पडतं. काही दुष्ट प्रवृत्तींना ताळ्यावर आणण्यासाठी हे खाते जन्म घेतात. पण अडचण अशी आहे की, माणूस नंतर त्यांच्या मूर्तीचीही पुजा करू लागतो. मग त्यांच्या भरवश्यावर अंधश्रद्धा सुरू होतात.

काही फेक खाती फक्त स्वतःची खरी ओळख लपवण्यासाठी  असतात. म्हणजे अज्ञातवासात असतात तसं. अर्जुनाला स्त्रीच्या वेशात वावरावं लागलं होतं तर भीमाला आचार्‍याच्या रूपात… हे खाते घातक नसतात. आपली खरी ओळख कोणाला कळू नये एवढाच त्यांचा हेतु असतो.

हे जे फेक अकाउंट आहेत ते सगळेच काही वाईट नसतात… त्यांचा हेतु ओळखणे महत्वाचं असतं. कारण प्रत्येकाचे हेतू वेगळे असू शकतात… मुखवटे असतात…

आता थोडं पात्रांकडे वळूयात. ट्विटरवर अर्जुन बनण्याचं स्वप्न उराशी बाळगून काहीजण ट्विटत असतात, पण त्यांचा कधी एकलव्य होतो तर कधी अभिमन्यू!

शिष्य आपल्या पुढे जाऊ नये म्हणून इथे गुरुच त्याचा अंगठा गुरूदक्षिणा म्हणून मागतात. ट्विटरवर हा प्रकार मोठ्या खात्यांकडून होताना आढळून येतो. काल-परवा आलेला तो माझ्यापेक्षा अधिक प्रसिद्ध कसा होतो. मग त्याला कुठेतरी अडकवा…

अभिमन्यू त्वेषाने चक्रव्यूह भेदत आत शिरत असतो. त्याला वाटतं आपण जिंकून येऊ. पण तिथे गेल्यावर “तुम यहां आए नही, तुम्हे यहां लाया गया है” असं म्हणणारे आप्तच असतात… पुरता अडकतो… अतिआत्मविश्वासाच्या भरात अन अर्धवट ज्ञांनाच्या आधारावर तो हे ओढवून घेतो…

संपूर्ण महाभारतातील वजनदार पात्र म्हणजे भीष्माचार्य! जिथे भीष्माने ठाम भूमिका घेऊन न्याय करण्याची अपेक्षा असते, अन्याय होऊ न देण्यासाठी आवाज उठवावा अशी अपेक्षा असते पण तो निव्वळ धर्म अन प्रतिज्ञेच्या तत्वात अडकून बसतो अन सगळा विचका होतो… भूमिका न घेणे हाच जेंव्हा गुन्हा ठरतो ते हे….

भीष्माचार्यचा वध करण्यासाठी अर्जुन सक्षम नसताना त्याच्या आडून शिखंडी अस्त्र चालवतो अन विजय प्राप्त करतो… दुसऱ्यांच्या खांद्यावरून बाण मारायचे खेळ तर ह्या आभासी जगात रोजचेच…

सदासर्वकाळ भ्रमंती करणारे, ‘मी तूमच्यातीलच’ असं भासवणारे नारदमुनींचीही काही कमी नाहीत… ते सर्वच ग्रुपमध्ये असतात.. लक्षात घेण्यासारखी गोष्ट म्हणजे, हे हेरगिरी करत नसतात, तर तो त्यांचा उपजत स्वभावधर्म अन कर्तव्य असतं…

सगळ्यात बेक्कार असतात ते शकुनी सारखे पात्र… त्यांच्या मनात प्रतिशोधाची अग्नी कायम धगत असते अन त्यातून ते सारा खेळ रचत असतात… अचाट लावालाव्या करणे अन एखाद्याला सतत गॅसवर ठेवणे जेणेकरून त्याचे इस्पित साध्य होतील.. असे खाते असतीलही, पण ते नेमके कोण याचा शोध घेणे अशक्य आहे…

दुर्योधन! जे माझं आहे ते माझं, अन तुझं तेही माझं असं म्हणणारे। यांना दुसऱ्यांशी फरक पडत नाही, ते स्वतःच्याच गर्वात असतात. आपल्याकडे कर्ण, भीष्माचार्य, द्रोणाचार्य सारखे योध्ये आहेत, त्यांच्या कवचकुंडलात आपण कायम सुरक्षित राहू याची त्यांना खात्री असते… याच माजात ते वाट्टेल त्या रणभूमीवर उतरू बघत असतात. त्यांच्यात अनेक चांगले गुण असतांनाही केवळ ह्या एका गुणामुळे ते विलन ठरतात.

दृष्टद्युम्न, द्रुपद, शिखंडी यांना युद्धापेक्षा स्वतःच्या असूयेमुळे कोणाचातरी पराभव करायचा असतो. त्यांची उद्दिष्टे निश्चित असतात, अन त्यासाठी सर्वस्व अर्पण करायची त्यांची तयारी असते. मुळात त्यांचा जन्मच त्या विशिष्ट कामासाठी झाला असतो. काही फेक अकाऊंटस या निकषात बसतात.

खरी कुचंबणा होते ती विदुर, संजय, बलराम सारख्यांची. सर्वांचं भलं व्हावं, न्याय व्हावा यासाठी ते झटत असतात, पण त्यांच्या पदरी केवळ मानहानी येते. होणारे अत्याचार अन अधर्म त्यांनाहतबल होऊन बघावे लागतात. ट्विटरवर अशी अनेक खाती आहेत जे या प्रकारात मोडतात. पण त्यांचं कोण ऐकत नाही.

धृतराष्ट्र तर दृष्टीने अन विचारांनीही आंधळा झालेला असतो… अधर्माला मोकळी वाट करून देणे, निर्णय न घेणे यामुळेच त्याला त्याच्या वंशाच्या संहाराचा साक्षीदार व्हावं लागतं…

राहिला तो कर्ण! एका बाजूला सर्वात जेष्ठ, पराक्रमी अन कर्तबगार असताना केवळ नियतीच्या सोंगट्या फिरल्याने त्याची अवहेलना होत राहते. एका बाजूला परममित्र अन दुसऱ्या बाजूला धर्म अशा विवंचनेत तो नेहमी मित्राची बाजू निवडतो. परोपकारच्या ओझ्याखाली अन नात्यांच्या बंधनात हे स्वतःचं अस्तित्व विसरून जातात. मित्र चुकतोय हे माहीत असतांनाही ती बाजू घेण्याची अपरिहार्यता असते… ट्विटरवर फार कमी खाती आहेत अशी.

धर्मराज युधिष्ठिर हा न्यायाच्या बाजूने असतो, पण केवळ तत्वाच्या बंधनात अडकल्याने स्वतःच्या डोळ्यासमोर स्वतःच्या अनुमतीने अत्याचाराची परवानगी द्यावी लागते.. प्रत्येक वेळी कोणाच्यातरी सल्ल्याशिवाय तो निर्णय घेत असतो.. पण न्यायची अपेक्षा याच्याकडूनच पूर्ण होत असते.

नकुल, सहदेव, दूषशासन, शिशुपाल वगैरे सहाय्यक पात्रे तर असतातच… यांचं महत्व मर्यादित.

पांचाली, कुंती, गांधारी यांनी काय गमावलं हे कोण सांगावं… यावर काय बोलावं ते कळत नाही अन तुलना कशी करावी तेही सुचत नाही.

अशी अनेक उदाहरणे आपल्याला पुराणात आढळतील ज्यांची तुलना आपण ह्या ट्विटर जगाशी करू शकतो.

शेवटी महत्वाचा प्रश्न उरतो की मी कोण ? अरे भैताडहो मी व्यासमुनी है…  :}

[ खुलासा – गमतीने घेतलं तर सोयिस्कर होईल. वादग्रस्त असेल तर क्षमस्व! पण मनातील मळमळ मांडली आहे ही…]

@Late_Night1991  ||  अभिषेक बुचके

चेहरे आणि मुखवटे

आधुनिक अस्पृश्यता   ||  Un-touchability  ||   सामाजिक  ||  जातीव्यवस्था  ||  Something सामाजिक 

आपला समाज जरा वेगळ्या दृष्टीकोणातून…

दुपारचा एक वगैरे वाजला होता. माझी जेवणाची वेळ झाली होती. पायात चपला सरकावुन मी मेसच्या दिशेने निघालो.रूमच्या जवळच असलेल्या मेसमध्ये पोचलो. मेस तशी लहान जागेतच, घरगुती वगैरे. आमच्या मेसमध्ये बसण्यासाठी मुख्य दोन टेबल आहेत, तिसरा टेबल गर्दी असेल तरच ‘अरेंज’ केला जातो.

मी मेसवर पोचलो तेंव्हा दोन तरुण (कदाचित मित्र, कलीग वगैरे असावेत) एका टेबलवर जेवत बसले होते. दोघेही अगदी भारी कपडे इन करून वगैरे होते; कुठेतरी चांगल्या कंपनीत काम करत असणार… त्या दोघांना कशाला अडचण म्हणून मी दुसर्‍या, रिकाम्या असलेल्या टेबलवर जाऊन बसलो.

मेसवाल्या काकांनी मी काहीही न सांगता रोजप्रमाणे माझ्यासाठी थाळी लावायला सुरुवात केली होती. त्या मेसच्या खोलीत मस्त सुवास पसरला होता. त्या दोन तरुणांपैकी कोणीतरी किंवा कदाचित दोघांनीही (मी विचारलो नाही आणि जवळ जाऊन वासही घेऊन बघितला नाही!) भारीचा डेओड्रन्ट वगैरे मारला असावा. त्या दोघांना मी मेसवर प्रथमच पाहत होतो.

दोघांचं जेवण करत करत गप्पा मारणं चालू होतं. मला काही देणं-घेणं नव्हतं. काकांनी माझी थाळी आणली आणि समोर चालू असलेल्या टीव्हीत बघत-बघत माझं निवांतपणे जेवण सुरू झालं.

पाच मिनिटे झाली नसतील तोच एक तरुण मुलगी मेसवर आली. ही पुण्यातील घटना आहे. पलीकडच्या टेबलवर दोघे तरुण होते आणि इकडे मी… ती मुलगी काहीतरी विचार करून माझ्या टेबलवर, माझ्या विरुद्ध दिशेला येऊन बसली आणि तिनेही थाळी वगैरे मागवली. तिलाही त्या दोन तरुणांना ‘डिस्टर्ब’ करावं वाटलं नसावं. कारण माझ्यासमोर येऊन बसायला मी खूप देखणा-रुबाबदार वगैरे नव्हतो. समोरची खुर्ची रिकामी होती एवढाच काय तो योगायोग. आणखी एक सांगायचं म्हणजे, मी काही डेओड्रन्ट मारला नव्हता, उलट तो वास तिकडून, त्या दोन स्मार्ट तरूणांकडून येत होता. यावरून एक गोष्ट पक्की की, टीव्हीवर डेओड्रन्टच्या ज्या जाहिराती दाखवतात त्यात अजिबात तथ्य नाही, की असा वास मारल्यावर मुली तुमच्याकडे खेचल्या जातात. त्या निव्वळ मादकपणा निर्माण करतात. ह्या जाहिराती आधुनिक काळातील अंधश्रद्धा आहेत… अंनिस ने याची दखल घ्यावी. केवळ धर्मातील सुधारणा करण्यानेच समाज सुधारतो असं नाही. असो…

सगळं व्यवस्थित चालू होतं. आता मेसवर एक तरुण आला. त्याने एक क्षण विचार केला आणि तो त्या दोन तरुणांच्या टेबलवर रिकाम्या असलेल्या खुर्चीवर जाऊन बसला. त्याचा निर्णय साहजिक होता. इकडच्या टेबलवर ती मुलगी होती. तिच्या बाजूला किंवा एकदम समोर येऊन बसणं बरोबर वाटलं नसेल म्हणून तो तिकडच्या रिकाम्या खुर्चीवर जाऊन बसला. त्यानेही थाळी वगैरे मागवली.

दोन मिनिट जातात तोच मेसमध्ये एकच आवाज घुमला!! महाराष्ट्राच्या पुरोगामित्व का काय म्हणतात त्याला, आधुनिक समाजाच्या विचारधारेला, शाहू-फुले-आंबेडकर यांच्या तत्वांना तडा घालू पाहणारा तो आवाज होता,

“अये, उठ… केसं पडायलेत सगळे… दुसरीकडे जाऊन बस… चल…”

तिथे बसलेल्या त्या दोनपैकी एका तरुणाने त्या नुकत्याच आलेल्या तरुणाला हे बोल सुनावले होते…

गोष्ट अशी होती की, तो जो नुकताच आलेला तरुण होता, तो होता न्हावी, अर्थात कटिंग करणारा! मी रूमवरुण इकडे-तिकडे जाताना त्याला त्याच्या कटिंगच्या दुकानात पाहिलेलं होतं. त्या अपमानास्पद गर्जनेसह तो जागेवरून उठला होता. झालं असं होतं की त्याच्या शर्टवरचे वगैरे कटिंगचे केस (इतरांचे) तिथे टेबलवर पडले आहेत असं त्या ओरडणार्‍या तरुणाचं म्हणणं होतं. तो न्हावी तरुण बिचारा लागलीच टेबलजवळून लांब सरकला होता. आपल्या गलिच्छपणाचा लोकांना, त्यातल्या त्यात अशा सुशिक्षित, स्मार्ट लोकांना त्रास होत आहे हे जाणून तोच लांब सरकला होता. त्याचे डोळे लाल झाले होते, चेहरा एकदम पडला होता. तो तसाच उभा होता, मेसवाल्या काकांकडे बघत… त्या गर्जनेसह काकाही तो सगळा प्रकार पाहतच होते म्हणा… काका कोणालाच काही बोलू शकत नव्हते… दोघेही त्यांचे गिराईक अन त्यातल्या त्यात परमब्रम्ह अन्न ग्रहण करण्यासाठी आले होते…

आज नेमक्या तिसर्‍या टेबलवर त्यांचं काहीतरी सामान ठेवलं होतं… काका माझ्या जवळ आले अन हळूच म्हणाले, “हा बसला तर चालेल न?” एकदा नजर माझ्याकडे अन दुसर्‍यांदा समोरील मुलीकडे… दोघांनीही काही हरकत नसल्याचं सांगितलं… मीही आंघोळ न करताच आलो आहे हे काही मी त्यांना सांगितलं नाही… काकांनी त्या तरुणाला बोलावलं, माझ्याजवळची खुर्ची माझ्यापासून थोडी लांब नेऊन टेबलच्या दुसर्‍या टोकाला ठेवली अन तेथे त्याला बसायला सांगितलं… तो तरुण तसेच लालबुंद डोळे अन थरथरणारं शरीर घेऊन तेथे येऊन बसला…

त्याचवेळी टीव्हीवर बातमी चालू होती, तीही पुण्यातीलचं… मॅकडॉनल्ड का डोमिनोज मध्ये एका लहान, गरीब मुलाला येऊ दिलं नाही आणि त्या हाय-फाय शॉपमधून बाहेर हाकललं…

दोन्हीही घटनांत साम्य होतं…

त्या न्हावी तरुणाच्या मनात काय वादळ निर्माण झालं असेल? स्वतःच्या गलिच्छपणावर त्याला राग येत असेल की स्वतःच्या व्यवसायाची, स्टेटस ची लाज वाटत असेल ? पण त्याने त्या दोन तरूणांकडून ते ऐकून का घेतलं असावं असा प्रश्न मला पडला. का त्यानेच मनाशी ठरवलं होतं की मी त्या दोन तरुणांपेक्षा कुठेतरी कमी, अस्वच्छ अन लो स्टेटस चा आहे ?त्याने हे सगळं सहन करण्याची गरजच नव्हती. अर्थात, प्रतिक्रिया द्यावी की देऊ नये तो स्वभावाचा गुणधर्म झाला म्हणा. पण मी जेवत असताना त्याच्या कपडे-शरीरावरील केस किंवा घाण माझ्या ताटासमोर पडत असेल तर मलाही ते किळसवाणा प्रकार अप्रियच वाटेल. कारण आरोग्य अन स्वच्छतेच्या निकषावर तो चुकीचाच असणार आहे. फक्त मी तशी अपमानास्पद प्रतिक्रिया दिली नसती. किंबहुना, माझ्याकडे असलेला पैसा, पद, प्रतिष्ठा इत्यादिमुळे मला माज असता तर मी तसं केलं नसतं तरच मी माणूस असं म्हणता येईल…

जेवता जेवता विचारचक्र सुरू झालं… अगदी कुठलेही संदर्भ आठवू लागले…

पूर्वीच्या काळी अशा घटनांना जातीयतेचे संदर्भ होते… आता ते वर्गाचे, अर्थात गरीब-श्रीमंत, शहरी-ग्रामीण, स्वच्छ-अस्वच्छ वगैरे वगैरे असे झाले आहेत… मेसमध्ये घडलेल्या प्रकारात कोणाचीच जात कोणाला माहीत नव्हती… मग्रुरीने बोलणार्‍या त्या तरुणाची जात माहिती नव्हती, न्हावी तरुण कोणत्या जातीचा आहे हेही माहीत नव्हतं आणि त्याने काही फरकही पडत नव्हता. ते दोघे एकाच जातीचे असते तरी हा प्रकार घडलाच असता… ही अस्पृश्यता जातीतून नव्हे तर पद-पैसा-प्रतिष्ठा-वर्ग अन राहणीमानातील भिन्नता यातून जन्मली असावी. इथे अस्पृश्यता पाळणारा ब्राम्हण आणि अस्पृश्य हा दलित वगैरे होता असं समजण्याचं कारण नाही…

विचार करायचं म्हंटलं तर मीही स्वतःहून कधी अशा अस्वच्छ व्यक्तीच्या बाजूला बसेन अशी शक्यताच नव्हती. टपरीवर चहा पिताना बाजूला कुठला सफाई कामगार, मजूर येऊन बसला तरी आपल्याला कसतरी होतं. आपण त्याला उठायला लावत नाही हा संस्कृती, सभ्यता म्हंटली पाहिजे. आणि तीच महत्वाची.

हे तर केवळ एक उदाहरण आहे… आपण किती स्वच्छ आहोत, किती सुवासित आहोत, किती सुंदर वगैरे-वगैरे आहोत आणि आपल्यासमोर हा शरीराने गलिच्छ, अस्वच्छ, दुर्गंधीत येऊन बसतो… याने आपल्याला किळस येत आहे, त्यात मी वर्चस्ववादी असल्याने त्याला येथून हाकलणे हा आपला अधिकार आहे असं त्या तरुणाला वाटत असावं… तो स्वतः असं कोणाच्या जवळ जाऊन, त्याला तेथून उठवून स्वतः तेथे बसेल असंही घडलं नसतं….

पूर्वीच्या काळीही कदाचित असच घडत असावं का? एक वर्ग सकाळी-सकाळी लवकर उठून मस्त आंघोळ करून, देवाची-ज्ञानाची उपासना करत असेल,त्यातल्या त्यात त्याला समाजात किम्मत असेल, आर्थिकदृष्ट्या तो मजबूत असेल आणि त्याच्यासमोर जर कोण शारीरिक कष्ट करणारा, ज्याच्या अंगाला शारीरिक कष्टाने उगम पावलेला घाम, त्याचा येणारा दुर्गंध जर कोणी आला तर पहिला वर्ग दुसर्‍या वर्गाशी असाच वागत असेल… त्या दोन भिन्न राहणी, दिनचर्या आणि संस्कार असलेल्या वर्गात भेद निर्माण झाले असावेत आणि नंतर मग त्याला जातीचे पदर असतील…?जातीय परंपरा अन मग अनुचित रूढी येथूनच उगम पावल्या असाव्यात का?

असो!! पूर्वीच्या काळी मी नव्हतो.

माझ्या डोळ्यासमोर घडलेली घटना फारच वाईट होती. त्या तरुणाच्या मनाला खोलवर घाव देणारी घटना होती. त्याच्या मनात काय वादळ उठलं असेल हे त्यालाच माहीत. कदाचित त्याने स्वतःला अपराधीही ठरवलं असेल. ते दोन तरुण जे सुशिक्षित, स्मार्ट वगैरे होते ते त्यांच्या जागेवर ठीक अशासाठी होते की, अशी अस्वच्छता (limit of hygienicness) समाजातील उच्चाभ्रू लोकांना आवडत नाही. ते कुठल्याही जातीचे असोत, ते स्वतःला इतर सर्वांपेक्षा भारी समजतात. पंचतारांकित हॉटेलमध्ये जेवणारे,AC ऑफिसमध्ये बसणारे, भारी गाड्यांत फिरणारे, महागडे सूट-बूट घालणारे स्वतःला फुटपाथवर चालणार्‍या-राहणार्‍या लोकांच्या बरोबरीने राहू शकतील का किंवा त्यांच्या गळ्यात गळे घालून वावरू शकतील का ? हा मोठा प्रश्न आहे.

हे सगळं बरोबर का चूक हे मी सांगत नाही, ती माझी पात्रताही नाही. प्रश्न असा आहे की शाहू-फुले-आंबेडकर होऊन गेले, त्यांनी समाजाला योग्य दिशा दिली तरी ही साली अस्पृश्यता तशीच का? ती आजही तशीच आहे, फक्त वेगळ्या स्वरुपात आहे. जाती मागे पडल्या असून ‘वर्ग’ झाले आहेत.

खेड्यातुन येणार्‍या आपल्या साध्या, ग्रामीण भागातील लोकांना पुण्या-मुंबईसारख्या शहरात आल्यावर तेथील लोक कोणत्या नजरेने बघतात???गावाकडचे लोकं ग्रामीण पेहराव करून शहरात आली तर त्यांच्या राहणीकडे बघून कमीपणाची वागणूक दिली जाते. कुठल्या मोठ्या हॉटेलमध्ये लुगडं घातलेली आजी अन धोतर घातलेले आजोबा गेले तर आधी पैशाचा फलक दाखवला जातो. असो, भयंकर आहे हे सगळं…

माझं मेसवर जाणं चालूच आहे. कधी आंघोळ करून तर कधी आंघोळ न करता (फक्त इतरांना काही सांगत नाही मी). ती दोन तरुण मुले मेसवर परत कधी दिसली नाहीत. तो तरुण न्हावी येतो, पण थाळी पार्सल बांधून नेतो…!

===समाप्त???

          सर्व हक्क सुरक्षित @ latenightedition.in  || लेखन – अभिषेक बुचके

Something सामाजिक या e-book मधून…

मजूर