#पन्हाळ्याची महती आणि माहिती!

#Panhalgad Trip

शिवरायांच्या, संभाजी महाराजांच्या, मावळ्यांच्या आणि अशा अनेक शूरवीरांच्या अन महात्म्यांच्या पदस्पर्शाने पवन झालेल्या पन्हाळा ह्या गडावर जाण्याचा योग आला हे भाग्यच!!! ह्याच पन्हाळ्याला सिद्दी जौहरने वेढा घालून स्वराज्याच्या राजाची नाकाबंदी केली होती; ह्याच पन्हाळ्यावरून विशालगडाकडे जाताना बाजीप्रभू, शिवाकाशी, बांदल आणि अनेक शूर मावळे स्वराज्यासाठी अन त्याच्या राजासाठी धारातीर्थी पडले! ह्याच गडावर संभाजी राजांना कैदेत ठेवले गेले होते व नंतर येथून सुटका करून घेऊन त परत शिवाजीराजांकडे आले. कोंदोजी फर्जन्द या मर्दाने अवघ्या काही मावळ्यांच्या जिवावर हा किल्ला मोघलांकडून पुन्हा जिंकून घेतला. उत्तर काळात मराठ्यांची राजधानी!

-> पन्हाळगड हा पश्चिम महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जिल्यातील पन्हाळा तालुक्यात एक महत्त्वाचा किल्ला आहे . पन्हाळा किल्ला गिरिदुर्ग प्रकारातील असून याची उंची समुद्रसपाटीपासून ४०४० फुट आहे. हा किल्ला एक निसर्गरम्य परिसरात असून  पर्यटणासाठी उत्तम आणि आनंद देणारा आहे. विशेष म्हणजे हा चढाईस सोपा असणारा गड आहे.

-> पन्हाळा गडास अविस्मरणीय इतिहास आहे, पण बाजीप्रभू यांचा पराक्रम आणि शिवाजी-संभाजी यांची भेट या प्रमुखकरून आठवणार्‍या घटना आहेत. बाजीप्रभू आणि इतर महापराक्रमी मावळ्यांच्या रक्ताने तेथील घोडखिंड पावण झाली म्हणून त्या घोडंखिंडचे नाव पावनखिंड असे नाव  झाले.

-> पर्यटनाचे स्पॉट???

बाजीप्रभूंचा पुतळा :- या गडाच्या मधोमध पराक्रमी बाजीप्रभूंचा एक दिमाखदार असा पुतळा आपणाला पहावास मिळेल. जो त्यांच्या पराक्रमाची एक प्रतिकृती आहे.

अंबरखाना :- या इमारतीचा आकार हत्तीच्या पाठीवर ठेवण्यात येणाऱ्या अंबरसारखा असल्यामुळे याला अंबरखाना असे म्हणत असे.हा त्याकाळी बालेकिल्ला होता. त्याच्या जवळ गंगा,यमुना आणि सरस्वती या नावाची धान्य कोठारे आहेत.या कोठार तांदूळ ,नाचणी, वरी त्यांची धान्य साठवण केली जात असे.याची श्रमता २५००० खंडी इतकी होती.त्याच बरोबर त्या इमारतीचा उपयोग सरकारी कचेऱ्या ,टाकसाळ यांच्यासाठी होत असे. या जवळ शिवाजी महाराजांचा राजमहल होता जो इग्रंजानी १९४४ साली उध्वस्त केला.

 

राजवाडा– हा ताराबाईचा वाडा होय. वाडा प्रेक्षणीय असून यातील देवघर बघण्यासारखे आहे. आज यात नगरपालिका कार्यालय, पन्हाळा हायस्कूल व मिलिटरी बॉइज हॉस्टेल आहे.

सज्जाकोठी– राजवाड्यावरून पुढे गेल्यावर ही कोठीवजा इमारत दिसते. याच इमारतीस संभाजी राजांना शिवाजी महाराजांनी या प्रांताचा कारभार पाहण्यास ठेवले होते. शिवरायांच्या गुप्त खलबते येथेच चालत.

राजदिंडी-ही दुर्गम वाट गडाखाली उतरते. याच वाटेचा उपयोग करून शिवाजीमहाराज सिद्दी जौहरचा वेढ्यातून निसटले. हीच विशाळगडावर जाणारी एकमेव वाट आहे. याच दरवाजातून ४५ मैलांचे अंतर कापून महाराज विशाळगडावर पोहचले.

अंधारबाव/अंदरबाव :- हि एक तीन मजली इमारत आहे याच्या तळमजल्यात एक विहीर ही आहे. हे गडावरील कुतुहलाचे ठिकाण आहे . तसेच इथून तटबंदीकडे जाण्यासाठी चोरदरवाजादेखील आहे.

तीन दरवाजा :- हे पश्चिमेच्या दिशेला एकापाटोपाट असे तीन दरवाजे आहेत. हे दरवाजाचे नक्षीकाम पाहण्यासारखे आहे. दरवाजाचे बांधकाम शिशामध्ये केले आहे. याच दरवाजावर श्रीगणेशची मूर्ती असून त्याच्या दोन्ही बाजूला सिंहाच्या पंजात हत्ती असलेली शिल्पे दिसेल. तसेच पहिल्या दरवाजावर फारशी भाषेतील एक शीलालेख दिसतो. तीन दरवाजातून आत आल्यावर आपणाला विष्णूचौक व विष्णुतीर्थ नावाची विहीर पहावास मिळेल व कोंडाजी फर्जद याने ६० मावळ्यांसमवेत किल्ला जिंकला होता. व याच दरवाजातून इग्रंजानीही आक्रमण केले होते. तीन दरवाजाजवळ हनुमाननाचे मंदिर आहे मूर्ती त्याकाळीतील आहे. वाघ दरवाजा : हा  सुद्धा गडावरील एक कौशल्यपूर्ण बांधकाम केलेला दरवाजा आहे . याच्या जवळ तबक बाग आहे.

चार दरवाजा– हा पूर्वेकडील अत्यंत मोक्‍याचा व महत्त्वाचा दरवाजा होय. इ.स १८४४ मध्ये हा इंगज्रांनी पाडून टाकला. थोडे भग्नावशेष आज शिल्लक आहेत. येथेच “शिवा काशीद’ यांचा पुतळा आहे.

सोमाळे तलाव – गडाच्या पेठेलगत हे एक मोठे तळे आहे. तळ्याच्या काठावर सोमेश्वर मंदिर आहे. ह्या मंदिराला महाराजांनी व त्याच्या सहस्त्र मावळ्यांनी लक्ष्य चाफ्यांची फुले वाहिली होती.

रामचंद्रपंत अमात्य यांची समाधी – सोमेश्वर तलावापासून थोडे पुढे गेल्यावर दोन समाध्या दिसतात. त्यातील उजवीकडची रामचंद्रपंत अमात्य व बाजूची त्यांच्या पत्नीची.

रेडे महाल– याच्याच बाजूला एक आडवी इमारत दिसते त्यास रेडे महाल म्हणतात.वस्तुतः ही पागा आहे. मात्र त्यात नंतर जनावरे बांधत म्हणून त्याला रेडे महाल म्हणत.

संभाजी मंदिर– त्याच्यापुढे ही एक छोटी गढी व दरवाजा आहे हे संभाजी मंदिर आहे.

धर्मकोठी– संभाजी मंदिरापुढे गेल्यावर ही एक झोकदार इमारत दिसते ती धर्मकोठी सरकारातून धान्य आणून येथे यथायोग्य दानधर्म करत.

महालक्ष्मी मंदिर :- हे गडावरील सर्वात प्राचीन मंदिर जे राजवाड्याजवळ आहे. हे राजा गंडारित्य भोज याचे कुलदेवत होते. मंदिराजवळच सोमेश्वर तलाव आहे. हे गडावरील सर्वात प्राचीन मंदिर आहे. ह्याच्या बांधणीवरून ते साधारण १००० वर्षापूर्वीचे असावे. राजा गंडारित्य भोज याचे हे कुलदैवत होय.

हे स्पॉट सोडले तर तेथे आसपास थोडं जंगल आहे. चार-सहा सोबती असतील तर तेथे फिरण्याने, तेथील हिरवळ बघितल्याने डोळ्याला ताजेतवानेपणा आणि मनाला आराम मिळेल. तसच तेथून काही किलोमीटर वर कसलंतरी अवकाश संशोधन केंद्र का काहीतरी आहे. बाजीप्रभू यांच्या पुतळ्याच्या पाठीमागून जो रस्ता जातो तेथून जावं लागतं. आमच्या दुर्दैवाने वेळ कमी आणि चुकीच्या नियोजनामुळे तेथे जाता आलं नाही.

-> पन्हाळ्याला कसे जावे?

कोल्हापूरवरून एक तासभराच्या अंतरावर आहे पन्हाळा. तेथे जाण्यासाठी कोल्हापुरातील मध्यवर्ती असलेल्या टाऊन हॉल जवळ बस किंवा प्रायवेट गाड्या भेटू शकतात. जर शक्य असेल तर एक दिवसासाठी गाडी भेटली तर उत्तम राहील, कारण जवळच ज्योतिबा आणि इतर स्पॉट आहेत जे लवकर होऊ शकतात.

-> गडावर राहायची-खायची सोय?

राहायची सोय याबद्धल खात्रीने सांगता येणार नाही. गेस्ट हाऊस आणि लॉज दिसतात पण नक्की नाही माहीत. पण खायची सोय उत्तम आहे. बाजीप्रभू पुतळ्यापासून जवळच हॉटेलच्या रांगा आहेत. एकाहून एक भारी अस्सल गावरण पदार्थ मिळतात जेवायला. पिठलं-भाकरी, ठेचा आणि कांदा भजे खाऊन तर सगळा थकवा क्षणात उतरतो!!!

टीप- शिवरायांचा आणि गडाचा इतिहास माहीत असेल तर फिरणं अधिक रुचकर, उत्साहवर्धक आणि थरारक वाटेल.

#पन्हाळगडाची छायाचित्रे!!! #Images Of Panhalgad